Yerel yönetimlerde hibe ve destek

Kamu Muhasebe Yetkilisi Süleyman Güneş, yerel yönetimler gerçekleştirmek istediği bazı projeler ile diğer iş ve işlemleri için bütçelerinin yetersiz kaldığında çeşitli kaynaklar ve karşılıksız yardımlar aradığına dikkat çekti ve yerel yönetimlerde hibe ve destek konusunda kaynaklarıyla yazı kaleme aldı.
İşte o yazı:
Yerel yönetimler, bir ülkenin kalkınmasında ve yerel hizmetlerin sunumunda önemli işlev gören yapılardır. Bu kapsamda, devlet kuruluşlarının yanında bölgenin kalkınması, gelişmesi ve ihtiyaçlarının karşılanmasına katkı sunmaktadır. Bunun için devlet destekli kredilerin yanı sıra hibe, destek gibi bir takım finansman imkanları sağlanmaktadır. Bu bütçelerle o bölgede yaşayan belde sakinleri ve illerin belirli ihtiyaçları sağlanmaktadır. Hibeler bu ihtiyaçlara göre belirlenmekte ve ona göre sıraya alınmaktadır. Yerel yönetimlere yalnızca devlet kökenli finansman kuruluşlarının yardımları yanında, özellikle yabancı kaynaklı hibeler de bulunmaktadır. Bu da uluslararası ilişkilerin ne kadar güçlendirilmesi gerektiğiyle alakalıdır. Ülkeler birliktelik ilişkileriyle karşılıklı hibelerde bulunmakta ve yerel yönetimleri destekleyici fonlar ihdas etmektedirler. Yerel yönetimler kimi ihtiyaçlarını devlet ve diğer kuruluşlar tarafından yapılan hibe yardımlarıyla karşılamkta, bu suretle yerel düzeyde kalkınmakta, gelişmekte ve güçlenmektedir.
1. Yerel Yönetimler Kavramı
Yerel yönetimler, ilgili yöre sakinlerinin doğumdan ölüme kadar geçen sürede hane halkına hizmet eder. Bu anlamda, yerel yönetimleri, bir ülkenin sınırları içerisinde yerleşim biçimleri olarak değişim gösteren köy, kasaba, şehir gibi yerleşim biçimlerinde insan ağırlıklı diğerunsurlarının temel ihtiyaç yapısını karşılamak amacıyla hukuksal zemin içerisinde hizmet gören yapısal ve anayasal kuruluşlar olarak adlandırmak mümkündür. Yerel yönetimler için belli başlı etkenler bulunmaktadır. Bunlar ise kültürel, sosyolojik, siyasi, geleneksel ve coğrafi özellikler gibi birtakım etmenlerde içerisinde barındırırlar (Görmez).
Türkiye’de yerel yönetim anlayışı 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşmaya başlamıştır. Toplumun tüm ihtiyaçları bu dönemle birlikte belediyecilik bu dönemde oluşturulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte yerel yönetim anlayışı kendini yeni bir biçimde göstermiştir. Yerel Yönetimleri ilgilendiren gerekli görülen yasalarla yönetmelikler ve yerel yönetim anlayışında birtakım değişimler yaşanarak günümüz standartlarına uygun hale getirilmiştir. Hala devam etmektedir.
2. Hibe Nedir?
Hibe, sözlük anlamıyla karşılıksız demektir. Herhangi bir şey veya bedeli olan maddenin karşılıksız olarak başkasına geri alınmamak üzere verilmesi olarak da dile getirilebilmektedir. Yatırım yapmak isteyen ve işini büyütmek isteyenlere devlet tarafından karşılıksız olarak hibe ödenekleri sunulmaktadır (kobi-line).
2.1. Hibe Süreçleri
Belediyelerin hibe iş ve işlemlerini uygulayabilmesi için 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 24/n ve 27. maddeleri, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 75. maddesi gereğince öncelikle meclislerinde her bir proje için veya genel manada karar almaları gerekmektedir, Alınacak bu kararda;
1-Hibe proje uygulamasına karar verilmesi,
2-Hibe projelerinde ortak olunması, ortak alınması,
3-Hibe projelerinde iştirakçi olunması, iştirakçi alınması,
4-Projenin finansmanı için ilgili ödenek aktarılması,
5-Projelere ayni veya nakdi yardım yapılabilmesi,
6-Belediyeyi temsil ve ilzama yetkili kişi/kişilerin belirlenmesi.
Belediyelerin özellikle uluslararası kuruluşlardan hibe alabilmesi / ortak olabilmesi için vergi ve SGK borcunun bulunmaması veya yapılandırılmış olması ve yapılandırmanın da sözleşme süresince bozulmaması ilk şartlardandır. Kalkınma Ajansları için de katkı paylarını ödemiş veya yapılandırılmış olması gerekmektedir.
Hibe projelerinin tasarlama ve yazım aşamasından sonra uygulama ve sonuçlandırma aşamalarında hibe projeleri konusunda ve projenin içeriğine göre koordinatör idari ve teknik personellerin görev almaları (Kısmi veya yarı zamanlı) önem arz etmektedir. Üst yönetimlerin bu konuda irade koyması sonuç odaklı olacaktır.
Hibe rehberleri, hibe çağrısıyla birlikte hibe verilen konuyla ilgili olarak başvuranlara temel yönlendirme sağlayan kaynak bir dokümandır. Her hibeye özel farklı rehberler oluşturulmaktadır. Hibe rehberlerinde genellikle belli başlı konulara değinilmektedir. Bunlar ise:
•    Hibe programının açılma nedeni, konusu ile ilgili bulunduğu durum ve ne gibi sorunlara çözüm bulunması gerektiği
•    Duyurusu yapılmış programın öncelikli hedefleri ve buna yönelik amaçları
•    Programa yönelik yapılan mali yardımın bütçesi ve oranlarının limitleri
•    Hangi kurumların başvuracağı ve ortak olacağı
•    Desteklenecek projeler ve onların eylemleri
•    Desteklenmeyecek eylemler
•    Projelerin hangi illeri ve bölgeleri kapsadığı
•    Uygulamaya konulacak olan projelerin hangi maliyetlerin daha uygun olduğu
•    Başvurunun nasıl, nereye yapılacağı ve hangi dokümanların sunulacağı
•    Başvuruların ne gibi kriterlere göre ve nasıl değerlendirileceği.
Hibe rehberi, proje kapsamında başvuru yapan kişinin yapması gereken en az veya en çok katkı yüzdesini bildirmektedir.
2.2. Hibe Başvurusu
Hibe başvuru biçimi, teklif çağrısının kısıtlı veya açık teklif çağrısı olarak tanımlanmasıyla alakalıdır. Hibeler, rehberler hazırlanarak izlenilecek yollar kapak sayfasındaki kısıtlı veya açık teklif çağırısı olarak belirtmektedir. Kısıtlı teklif çağrısı iki aşamada olur, ilki ön teklif ve tam başvuru teklifi biçimdedir. Açık teklif ise tek aşamada olur ve değerlendirme sonucunda seçilir (Kılavuz).
KISITLI TEKLİF ÇAĞRISI  AÇIK TEKLİF ÇAĞRISI  BİLGİ AMACIYLA SUNULAN DOKÜMANLAR
İlk aşamada ön teklif götürülür ve sunulur.
İkinci aşamada tam başvuru formu, mantığa yatkın bir biçimde olan çerçeve, bütçe ve hibe rehberinde belirtilen diğer gerekli dokümanlar sunulur.
Başvuru formu, mantıksal çerçeve, bütçe ve hibe rehberinde talep edilen diğer dokümanlar tek aşamada sunulur.    Sözleşme Formatı
Genel Koşullar
Yasal Kimlik Formu
Mali Kimlik Formu
Rapor formatları
Satın Alma Prosedürleri
Ödeme Talep Formu
gibi sözleşme ve uygulama aşamasını ilgilendiren dokümanlar rehber ekinde başvuru sahibini bilgilendirmek amacıyla verilir.

2.3. Yerel Yönetimlerde Hibe
Yerel yönetimler gerçekleştirmek istediği bazı projeler ile diğer iş ve işlemleri için bütçelerinin yetersiz kaldığında çeşitli kaynaklar ve karşılıksız yardımlar aramaktadır. Yerel yönetimlerin kalkınabilmesi ve işlerini yönetebilmesi için devlet tarafından finansman desteğinin yanı sıra hibeye ihtiyaç duymaktadır. Bunun için belli bölge ve şehirleri kapsayan hibe programları açıklanmakta ve belirli hibe bütçesiyle desteklenmektedir. İller Bankası bu finansman kaynağının başında yer almaktadır. Bölgelere göre kuruluş olan İller Bankası yerel yönetimlerin ihtiyaç duyduğu finansman desteğini belirli kıstaslarla karşılamaktadır. 2011 yılından itibaren ise anonim şirket olarak devam eden İller Bankası bu görevi yürütmektedir. Yerel yönetimler yapacak oldukları yatırımlar belde sakinlerinin ihtiyaçlarını hibe yoluyla yardımlar alarak yapacaklardır. (Batal ve Çakıcı).
2.4. Hibe ve Destek Veren Kamu Kurum ve Kuruluşları
Yerel yönetimleri desteklemek ve onların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bazı kamu kurum ve kuruluşları hibelerle destekler sağlamaktadır. Aşağıda yer alan kamu kurum ve kuruluşlarını sıralamaktadır;
•    İller Bankası
•    Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
•    Kültür ve Turizm Bakanlığı
•    Türkiye İş Kurumu
•    TÜBİTAK
2.5. Hibe ve Destek Veren Yabancı Kurum ve Kuruluşlar
Yerel yönetimler yalnızca hükümetler tarafından değil, aynı zamanda uluslararası ilişkilerde bulunduğu kimi kurum ve kuruluşlar tarafından da desteklenmektedir. Aşağıda yer alan yabancı kaynaklı kurum ve kuruluşları sıralamak mümkündür;
•    Avrupa Birliği
•    Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
•    Küresel Çevre Fonu
•    Küresel Miraslar Fonu
•    Şehirler Ortaklığı-Catalytic Hibeleri
•    Türk-Alman İş birliği Programı
2.6. Hibe ve Destek Veren Büyükelçilikler
Yerel yönetimler, hükümetler ve yabancı kaynakların dışında ülkelerin büyükelçilikleri tarafından da desteklenmek ve bu desteklenmeye fonlar ayarlanmaktadır. Aşağıda yer alan elçilikler yerel yönetimlere yönelik destekler sunmaktadır;
•    Avustralya Büyükelçiliği Doğrudan Yardım Programı
•    Küçük Ölçekli Büyükelçilik Projeleri Programı- Hollanda
•    Proje Finansmanı - İngiltere
•    Japon Büyükelçiliği Yerel Projelere Hibe Programı
•    Kanada Fonu ve Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı - Geçiş Ülkeleri Programı
3. Türkiye’deki Kalkınma Ajansları
Kalkınma kavramı iktisadi, sosyal, kültürel ve diğer boyutlarıyla bir bütünseli kapsamakta ve niteliğini ona göre yapmaktadır. Ajanslar bulundukları bölge ve illere göre çalışmalar yürütmektedir. Bölgesel kalkınmayı hedefleyen ve ona göre ilgili kamu, özel, sivil toplum temsilcileri ile bilim insanlarıyla etkileşim halindedir. Bunun içinde işbirliği sağlanmaktadır. Bulundukları bölgede kaynak ve olanakları tespit etme, ekonomik ve toplumsal gelişmeyi artırmak ve hızlandırmak, rekabetin sağlanması, gelişimini alanlarına göre ön plana çıkarma yönünde araştırma yapmaktadırlar. Yerli ve yabancı yatırımların bölge içinde stratejik ve tasarımına uygun olarak artırılması yönünde tanıtım, rehberlik gibi hizmetlerin sağlanması hedeflerini taşımaktadır (zafer.gov.tr).
Aşağıda yer alan listede Ajanslar ve destek verdikleri iller yer almaktadır:
Marmara Bölgesi:
•    İstanbul Kalkınma Ajansı: İstanbul.
•    Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı: Bursa, Bilecik, Eskişehir.
•    Doğu Marmara Kalkınma Ajansı: Bolu, Düzce, Sakarya, Yalova, Kocaeli.
•    Güney Marmara Kalkınma Ajansı: Balıkesir, Çanakkale.
•    Trakya Kalkınma Ajansı: Tekirdağ, Edirne, Kırklareli.

Ege Bölgesi:
•    İzmir Kalkınma Ajansı: İzmir.
•    Zafer Kalkınma Ajansı: Kütahya, Manisa, Afyonkarahisar, Uşak.
•    Güney Ege Kalkınma Ajansı: Aydın, Denizli, Muğla.
Akdeniz Bölgesi:
•    Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı: Antalya, Burdur, Isparta.
•    Çukurova Kalkınma Ajansı: Adana, Mersin.
•    Doğu Akdeniz Ajansı: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye.
İç Anadolu Bölgesi:
•    Ankara Kalkınma Ajansı: Ankara.
•    Ahiler Kalkınma Ajansı: Aksaray, Kırıkkale, Niğde, Nevşehir.
•    Mevlâna Kalkınma Ajansı: Konya, Karaman.
•    Orta Anadolu Kalkınma Ajansı: Sivas, Yozgat, Kayseri.
Karadeniz Bölgesi:
•    Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı: Bartın, Karabük, Zonguldak.
•    Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı: Çankırı, Kastamonu, Sinop.
•    Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı: Amasya, Samsun, Çorum, Tokat.
•    Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi:
•    Dicle Kalkınma Ajansı: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt.
•    Fırat Kalkınma Ajansı: Adıyaman, Gaziantep, Kilis.
•    Karacadağ Kalkınma Ajansı: Diyarbakır, Şanlıurfa.
Doğu Anadolu Bölgesi:
•    Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı: Bitlis, Hakkâri, Muş, Van.
•    İpekyolu Kalkınma Ajansı: Malatya, Bingöl, Elazığ, Tunceli.
•    Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı: Bayburt, Erzurum, Erzincan.
•    Serhat Kalkınma Ajansı: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars.
4. Sonuç
Yukarda belirtilen hususların tamamının belirtilmesi ve tek proje bazlı değil de genel bir karar alınması durumunda tüm hibe projelerinde bu karar kullanılabilir.
Belediyelerin özellikle uluslararası kuruluşlardan hibe alabilmesi / ortak olabilmesi için vergi ve SGK borcunun bulunmaması veya yapılandırılmış olması ve yapılandırmanın da sözleşme süresince bozulmaması ilk şartlardandır. Kalkınma Ajansları için de katkı paylarını ödemiş veya yapılandırılmış olması gerekmektedir.
Hibe projelerinin tasarlama ve yazım aşamasından sonra uygulama ve sonuçlandırma aşamalarında hibe projeleri konusunda ve projenin içeriğine göre koordinatör idari ve teknik personellerin görev almaları (kısmi veya yarı zamanlı) önem arz etmektedir. Üst yönetimlerin bu konuda irade koyması sonuç odaklı olacaktır.
Devletler kendi yerel yönetimlerine yönelik geliştirdiği bu çalışmalarla bölgesel ve kentsel kalkınmanın sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Dünyada ilk örnekleri 19. Yüzyılın sonlarından itibaren görülse de Türkiye’de yerel yönetimlerin başlangıç tarihi özellikle Cumhuriyetin ilanı sonrasında gerçekleşmiştir. Şehirlerin hızlı bir biçimde kalkınması sağlanmış ve ona göre projeler hazırlanmıştır. Bu çalışmada hibe ihtiyacına sahip kurumlar, kuruluş ve kişilerin yerel yönetimlerle birlikte aynı ortak durumlarda bulunduğu görülmektedir. Hibenin alınabilmesi belli başlı koşullarda gerçekleşmektedir. Her alana özel olarak belirlenmiş hibe ve destek paketleri bulunmaktadır. Her alanda kendini göstermeye çalışacak olan bireyler, kurum ve kuruluşların yanı sıra yerel yönetimler de bu hibe desteklerine ihtiyaç duymaktadır. Başvurular genellikle bölge içerisinde olan hibe programlarında gerçekleşmektedir. Yerel yönetimler il bankaları, bakanlıklar, kalkınma ajansları ve diğer yabancı kaynaklı hibe projelerine katılarak kendilerini finansaman alanında güçlendirmeyi hedeflemekteler.
Kaynakça
Batal, Salih ve Kubilay Çakıcı. YEREL YÖNETİMLERDE YEREL FİNANSMAN ARACI OLARAK İLBANK A.Ş.: ÇEVDES VE SUKAP PROJESİ ÖRNEĞİ. III. ULUSLARARASI EĞİTİM BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU. Nevşehir: Resscongress, 2019.
Görmez, Kemal. Yerel Demokrasi ve Türkiye. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
Kılavuz. «İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Program Otoritesi: Avrupa Birliği Hibe Projeleri Hazırlama Kılavuzu.» T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. tarih yok.
kobi-line. tarih yok. 25 Ocak 2021 <https://www.kobi-line.com.tr/>.
zafer.gov.tr. tarih yok. 26 Ocak 2021 <https://zafer.gov.tr/tr-tr/Kurumsal/Hakk%C4%B1m%C4%B1zda/Zafer-Kalk%C4%B1nma-Ajans%C4%B1>.